Nadat drie weken geleden een aantal besluiten werd genomen, stond deze week het zoeken van eenheid met andere kerken en het reilen en zeilen in samenwerkingsgemeenten op het programma. Een samenwerkingsgemeente is een gemeente die bestaat uit twee of meer kerken van verschillende kerkverbanden die plaatselijk functioneren als één gemeente onder leiding van één kerkenraad. Meestal zijn het combinaties van twee gemeentes (NGK-CGK, GKv-CGK of NGK-GKv), maar er zijn ook combinaties van drie, zoals de 3-GK in Deventer (CGK, NGK en GKv). Op deze pagina zijn alle samenwerkingsgemeenten te vinden.

Voorgeschiedenis
De laatste jaren zijn de spanningen binnen die samenwerkingsgemeenten sterk opgelopen. Binnen de CGK kunnen vrouwen niet als ambtsdrager dienen, terwijl in de NGK en GKv vrouwen wél actief mogen zijn als predikant, ouderling en diaken. De CGK spraken in 1998 uit dat volgens de Bijbel "het gezaghebbend leidinggeven aan de gemeente aan de man en niet aan de vrouw toekomt.” Van de samenwerkingsgemeenten wordt sinds de synode van 1998 verwacht dat zij zich houden aan de minst vérgaande kerkorde. Dat is in deze kwestie die van de CGK.

Het feit dat samenwerkingsgemeenten in IJmuiden, Arnhem, Hilversum, Deventer en Nieuwegein vrouwelijke ambtsdragers hebben bevestigd, zorgt voor frustratie bij CGK’ers die de huidige afspraken willen handhaven. Om duidelijkheid te scheppen is vorige maand door de CGK-synode opnieuw besloten dat er in de CGK 'geen plaats is voor een praktijk van vrouwelijke ambtsdragers'. Desondanks legden diverse gemeenten zich niet bij de besluiten neer. Zo heeft CGK Zuidlaren besloten om het ambt van ouderling en diaken open te stellen voor vrouwen. De samenwerkingsgemeente in Rotterdam-Zuid (CGK en GKv) heeft zelfs besloten alle ambten open te stellen voor vrouwen. En in een kanselboodschap liet de CGK Zwolle weten eerder genomen besluiten niet te zullen terugdraaien.

Via CIP.nl veroordeelde ds. A. C. Uitslag (CGK Urk) de houding van bovenstaande kerken: ‘Je moet maar durven! Gewoonweg kerkelijke afspraken aan je laars lappen.’ En in dit interview benadrukte ds. A. A. Egas (CGK Damwoude) dat wat hem betreft een grens is bereikt: ‘De rek is eruit. Het wordt tijd dat we eerlijk zeggen: we zijn uitgepraat.’ Maar niet iedereen binnen de CGK onderschrijft de standpunten van deze behoudende CGK-predikanten. ‘Het probleem is dat kerken die het niet raakt (omdat het daar niet speelt) willen heersen over kerken waar er op dit punt nood is’, stelde theoloog en hoogleraar Stefan Paas, in het verleden verbonden aan de CGK, onlangs. En predikant Bram Hofland (CGK Emmeloord) stelde na de vorige synodevergadering: ‘Wat verdrietig dat er geen ruimte is voor én met elkaar in de CGK.’

Kloof tussen CGK en NGK-GKv vergroot
En dus lag er deze week veel druk op vergadergesprekken over kerkelijke eenheid en hoe de CGK zich zou moeten verhouden tot ‘bevriende’ gereformeerde kerken. Woensdag heeft de generale synode besloten dat nieuw te vormen en bestaande samenwerkingsgemeenten zich aan kerkelijke uitspraken van de CGK moeten houden. In de praktijk komt dat neer op: geen vrouwelijke ambtsdragers, geen ruimte voor homorelaties en geen deelname van kinderen aan het heilig avondmaal. Een vergaande stap voor veel samenwerkingsgemeenten die er plaatselijk ruimdenkendere standpunten op nahouden. 

Voor samenwerkingsgemeenten de CGK-lijn niet hanteren, wordt een protocol ontwikkeld. Gesprekken met de GKv en de NGK (volgend jaar fuseren beide kerken, red.) worden voortgezet.

Bijdrages synodeleden
Voordat het besluit werd genomen is er uitgebreid vergaderd over kerkelijke eenheid en de samenwerkingsgemeenten. Ds. S. P. Roosendaal (Lelystad) vergeleek de verhouding tussen CGK en NGK/GKv met een huwelijk. “We staan op het punt om besluiten te nemen die duidelijk maken dat ‘als zij gewoon doen wat wij zeggen en willen we prima samen getrouwd kunnen zijn’. Hoelang denkt u dat zo’n huwelijk in stand blijft? En is de andere partner dan schuldvrij? Roosendaal wijst op Efeze 4:3, waar staat “dat we ons moeten beijveren om de eenheid van de Heilige Geest te bewaren”. Hij vraagt zich af in hoeverre de CGK zich hiervoor voldoende heeft ingezet. “Ik snap dat de eerder genomen synodebesluiten worden doorgetrokken, maar welke vrede levert dat precies op in de samenwerking met de fusiekerk NGK-GKv en de samenwerkingsgemeenten? We hebben een naar mijn smaak regide hermeneutiek vastgesteld. De eenheid wordt willens en wetens op het spel gezet.”

Als adviseur maakte prof. dr. H. G. L. Peels duidelijk dat kerkelijke verhoudingen volgens hem tot een van de hoofdpijndossiers van de CGK behoren. “Vaak heb ik op synodes bezorgde en soms zelfs beschuldigende geluiden gehoord over andere kerken. Het is een moeizaam verhaal, waaraan een nieuw hoofdstuk wordt toegevoegd. ‘Vrouw in ambt’ wordt het criterium waaraan we kerkelijke verhoudingen gaan meten. De GKv dreigt op hetzelfde niveau worden gezet als de PKN, waar de vrijzinnigheid een legitieme plaats heeft. Ondanks verschillen zoeken we eenheid, maar we schalen die eenheid wel af naar een minimalistisch niveau. Dat breng ik niet bij elkaar. Het is verstandiger om het ingrijpende vrouwenbesluit te laten landen. Haastige spoed is zelden goed.”

In een column voor CIP.nl pleitte Peels vorige week al voor verdraagzaamheid ten opzichte van andere kerken: ‘Van die ander kan ik leren; wie weet wat voor balk hij in mijn oog ontdekt terwijl ik maar aan het praten of schrijven was over de splinter in zijn oog. Hoe verrijkend kan de geestelijke ontmoeting zijn met hen die komen uit andere kerkelijke culturen en praktijken. Dit vergt wel dat we nog beter leren onderscheiden tussen wat wezenlijk en wat meer perifeer is, een concentratie op de kerncoördinaten van ons christelijke geloof en leven. En dan blijkt maar al te vaak dat wat we gemeen hebben, zoveel meer is dan datgene waarin we verschillen.’

Het besluitvoorstel om de contacten met NGK/GKv af te schalen is ingediend door een CGK-commissie, waarvan ds. A. van der Zwan (Dordrecht) rapporteur is. Hij onderstreept dat er geen sprake is van het ontbinden van samenwerkingsgemeenten. “We begeven ons in de lijn van eerdere synodebesluiten.” Ds. L. A. den Butter (Rijnsburg) maakt duidelijk “dat de samenwerking in een moeilijke fase terecht is gekomen door de ontwikkelingen in de GKv (in 2017 besloot de GKv om vrouwelijke ambtsdragers toe te laten, red.). De GKv wordt niet op dezelfde lijn gezet als de PKN. De verschillen zijn dusdanig groot geworden dat het als noodzakelijk wordt gezien om kerkelijke eenheid op een andere manier vorm te geven.”

Reacties buiten de synode om:

• Ds. Arjan Witzier (CGK Apeldoorn): Diep teleurgesteld over de besluiten van de CGK-synode. Het doet echt pijn.Voorlopig trek ik me even terug in het plaatselijke werk en laaf ik mij aan de verbondenheid die ik in Apeldoorn voel met de NGK en GKV en die ik op dit moment zeer mis met de CGK.
• Pieter Dirk Dekker: Als TUA alumnus en gepassioneerd werker aan kerkelijke eenheid op het erf van NGK en GKv breekt mijn hart bij het lezen van de besluiten. Wederzijdse herkenning en erkenning lijkt (eenzijdig) plaats te moeten maken voor vervreemding en verwijdering...
• Ds. Rob Vreugdenhil (GKv Capelle aan den IJssel-Zuid/West): Verdrietige dag. Na veel goede jaren waarin we, met alle verschillen, over en weer elkaar erkenden als kerken op hetzelfde fundament, lijkt die erkenning nu van de kant van CGK ingetrokken.
• Prof. dr. Jaap Dekker (hoogleraar Bijbelonderzoek en christelijke identiteit): Als dit inderdaad de implicatie is van het vandaag door de CGK-synode genomen besluit, dan is dat buitengewoon verdrietig. Ik geloof één heilige, algemene, christelijke kerk. Die oecumenische belijdenis ruil je toch niet in voor kerkistische sjibbolets?
• Ds. Roel Kelder (GKv Amersfoort): Dat is toch wel buitengewoon triest.

Oproep tot verbinding
Synodevoorzitter ds. J. G. Schenau ervaarde tijdens de synode sterk de behoefte om “een positieve stimulans te doen uitgaan om kerkelijke eenheid te blijven zoeken, binnen de kaders die we afspreken. Zo wil ik de indruk wegnemen dat de CGK zichzelf als de enige ware of meest zuivere kerk beschouwt en denkt andere kerken niet nodig te hebben om ware kerk te blijven of een meer zuivere kerk te worden. Eerder genomen besluiten dreigen ons onbedoeld in een isolement te voeren. Als CGK hebben we oecumenische motieven die onze synode te boven gaan.” Schenau sloot woensdag de synode af me een uitspraak van de dirigent van het orkest op de Titanic: ‘Het was een genoegen met u samen te werken.’

Schenau: “Maar wij bestuurden, broeders, de achterliggende tijd geen zinkend schip, maar een scheepje onder Jezus' hoede.”